” Năm 20 tuổi, tôi làm chiếc váy này từ sợi bông tự trồng. Tôi se sợi từ bông rồi nhuộm màu từ cây rừng: màu đen từ lá cây arùm, màu vàng từ rễ cây arác… Tôi ngồi xuống sàn, buộc một đầu của khung dệt vào sau lưng, đầu kia đẩy bằng chân cho sợi căng ra để dệt vải…”

Bà Kăn Cường, dân tộc Tà Ôi, Thừa Thiên – Huế

Thêu

Thêu là kỹ thuật phổ biến ở các tộc người miền núi phía Bắc. Các bà, các mẹ, các chị có thể mang đồ đi theo và thêu ở bất cứ đâu: ở nhà, trên nương, khi đi chợ, đi chơi… Các bé gái học thêu từ rất sớm, 12-13 tuổi đã thêu thành thạo. Các mẫu thêu truyền thống được ghi nhớ trao truyền từ đời này sang đời khác, kết hợp với các mẫu hoa văn hiện đại. Người Hmông thêu chéo mũi tạo những dấu nhân. Người Dao và người Thái chủ yếu sử dụng kỹ thuật thêu luồn sợi và vắt chỉ.

Batik

Kỹ thuật Batik được sử dụng phổ biến ở người Hmông và Dao Tiền. Người ta vẽ lên vải các hoạ tiết bằng sáp ong đã đun nóng chảy.

Dụng cụ vẽ là loại bút đặc biệt có ngòi cong bằng đồng hoặc một số khung dập hình tam giác, những ống tre nhỏ. Khi sáp khô, vải được đem nhuộm chàm nhiều lần, sau đó nhúng vào nước sôi cho sáp tan hết. Các họa tiết sáng màu đã được bao bằng sáp để bảo vệ trước khi nhuộm sẽ xuất hiện trên nền vải chàm sẫm.

Đáp vải

Là kỹ thuật tạo các hoa văn bằng nhiều miếng vải màu nhỏ khâu lên trên một tấm vải nền. Vải để đáp có các màu khác nhau, được cắt hình tam giác, hình vuông, chữ nhật, dải băng… sau đó khâu đáp lên vải nền, mũi khâu giấu ở mặt sau không để lộ đường chỉ. Kỹ thuật đáp vải phổ biến ở một số tộc người miền núi phía Bắc như người LôLô, Pu Péo…, tuy nhiên mỗi dân tộc lại có những kiểu ghép riêng. 

Ikat

Sợi được căng lên khung, người ta dùng xơ vỏ cây hoặc nilon buộc bao xung quanh ở những đoạn sợi khác nhau trước khi đem nhuộm. Các phần sợi được bao sẽ không bắt màu. Quy trình bao – nhuộm lặp lại nhiều lần để tạo những sợi đa sắc. Sợi này chủ yếu được dùng làm sợi ngang để dệt nên tấm vải. Kỹ thuật ikat phổ biến ở người Thái Đen, Khơ-me, Ba-na… Hoa văn ikat có vẻ đẹp rất riêng nhờ các đường biên mờ.

Hoa văn dệt

Để tạo hoa văn, người ta thêm một sợi ngang khác biệt với sợi nền. Sợi ngang bổ sung này được chèn giữa làn sợi dọc theo hai kỹ thuật khác nhau: hoặc sợi chạy xuyên suốt chiều ngang khổ vải, hoặc chỉ ở vị trí dự định trang trí. Người dệt thao tác trên mặt trái tấm vải. Khung dệt có thể là loại khung cửi lớn đạp chân, như của người Thái, người Mường, hoặc loại buộc lưng kiểu inđônêdiêng của các dân tộc ở Tây Nguyên.

“Năm lên 10 tuổi, bố tặng cho tôi chiếc vòng đồng này. Vòng được quấn hình xoắn ốc, đeo từ cổ tay dài lên đến bắp tay. Trong làng chỉ có một vài người biết quấn kiểu vòng này và mọi người nhờ đến họ… Với người Cơtu chúng tôi, đây là tài sản lớn, ngày trước giá quy đổi 1 chiếc vòng tương đương với 1 hoặc 2 con trâu”

Bà TơNgôlDhéh, dân tộc Cơtu, tỉnh Quảng Nam 

“Dân gian cho rằng bình vôi là thần giữ của nên mẹ tôi giữ nó rất cẩn thận ở nơi kín đáo. Khi têm trầu, bà dùng chìa vôi (phần đầu dao cắm trong bình vôi) để lấy vôi quệt vào lá trầu cùng một miếng cau và cuộn lại thành miếng. Mỗi lần lấy vôi têm trầu, một ít vôi dính vào miệng bình rồi khô lại, lâu ngày miệng bình dày lên…”

Bà Võ Thị Thí, Sơn Thịnh, Hương Sơn, Hà Tĩnh